پارچه لینن چیست؟
لینن نوعی پارچه است که از گیاه کتان به‌دست می‌آید و بیشتر در تولید منسوجات خانگی مانند ملحفه‌ها، پرده‌ها و رومیزی‌ها کاربرد دارد. این پارچه شباهت‌هایی با پنبه دارد، اما به‌جای الیاف حاصل از دانه‌های پنبه، از الیاف ساقه گیاه کتان ساخته می‌شود.
لباس‌هایی که از لینن تهیه می‌شوند، به‌ویژه در آب‌وهوای گرم و مرطوب بسیار محبوب هستند. برخلاف پنبه که رطوبت را برای مدت طولانی در خود نگه می‌دارد، لینن خیلی سریع خشک می‌شود و همین ویژگی باعث می‌شود در شرایط گرم، گرمای کمتری را در بدن حفظ کند.
با این حال، تولید لینن نسبت به پنبه بسیار زمان‌بر و پرهزینه‌تر است، به همین دلیل از زمانی که دستگاه پنبه‌پاک‌کنی اختراع شد، استفاده از این پارچه کاهش پیدا کرد. با این حال، ویژگی‌های منحصربه‌فرد و جذاب لینن باعث شده تولید آن به‌طور کامل متوقف نشود و کشورهایی مانند چین همچنان به تولید این پارچه در حجم نسبتاً بالا ادامه دهند.
پیش از ادامه، باید به تفاوت دو واژه “linen” و “linens” اشاره کرد. واژه “linen” به خود پارچه‌ای اشاره دارد که از گیاه کتان به‌دست می‌آید و در لوازم خانگی یا لباس‌های خاصی به کار می‌رود، در حالی که “linens” اصطلاحی است که امروزه برای اشاره به برخی کالاهای خانگی مانند ملحفه، حوله یا لباس زیر به‌کار می‌رود، حتی اگر این اقلام از لینن واقعی ساخته نشده باشند. این واژه از زمانی ریشه گرفته که بیشتر این محصولات از لینن ساخته می‌شدند، اما امروزه ممکن است کمی گمراه‌کننده باشد.
تاریخچه لینن
شواهد موجود نشان می‌دهد که مردم نوسنگی در اروپا حدود ۳۶ هزار سال پیش از لینن برای تولید پارچه استفاده می‌کردند. بنابراین، لینن یکی از قدیمی‌ترین پارچه‌هایی است که بشر آن را تولید کرده و تاریخچه آن ممکن است حتی فراتر از شواهد باستان‌شناسی موجود باشد.
یکی از شواهد بعدی استفاده از لینن مربوط به سکونت‌گاه‌هایی در کنار دریاچه‌های سوئیس است که حدود ۱۰ هزار سال پیش ساخته شده‌اند. به گفته باستان‌شناسان، نخستین اهلی‌سازی گیاه کتان در بین‌النهرین باستان صورت گرفته است. در آن دوران، استفاده از لینن برای پوشاک معمولاً محدود به طبقه حاکم بود، اما در مصر باستان کاربرد آن گسترده‌تر بود.
آب‌وهوای گرم مصر باعث شد نیازی به لباس‌هایی باشد که از بدن در برابر آفتاب محافظت کند و در عین حال اجازه دهد عرق به‌سرعت تبخیر شود. از آنجا که لینن به‌طور طبیعی سفید است و به‌راحتی رطوبت را جذب نمی‌کند، خیلی زود به محبوب‌ترین و ارزشمندترین پارچه در مصر تبدیل شد.
در واقع، مصریان باستان گاهی از لینن به‌عنوان نوعی پول استفاده می‌کردند. همچنین این پارچه برای کفن و مومیایی کردن مردگان نیز به‌کار می‌رفت.
یونانیان باستان نیز از لینن برای تولید پوشاک و لوازم خانگی استفاده می‌کردند و بعدها فینیقی‌ها این دانش را به اروپای غربی منتقل کردند. با این حال، شواهد تاریخی نشان می‌دهد تا قرن دوازدهم میلادی هیچ اقدام رسمی از سوی دولت‌های اروپایی برای ساماندهی تولید کتان صورت نگرفت.
بعدها، ایرلند به مرکز تولید لینن در اروپا تبدیل شد و تا قرن هجدهم، شهر بلفاست به دلیل رونق صنعت لینن به «لیننوپولیس» شهرت یافت. لینن در دوره استعمار نیز محبوبیت زیادی داشت، اما با ارزان‌تر و آسان‌تر شدن تولید پنبه، نقش محوری لینن در اقتصاد نساجی اروپا به‌تدریج کمرنگ شد.
لینن در دنیای امروز
امروزه لینن بیشتر یک محصول خاص و لوکس محسوب می‌شود که برای تولید برخی محصولات نساجی خاص استفاده می‌شود. با وجود تاریخچه غنی این پارچه، به‌دلیل زمان‌بر بودن و دشواری‌های فرآیند تولید، دیگر مانند گذشته مورد توجه نیست. جالب اینجاست که سختی تولید لینن هزاران سال پیش هم مانع گسترش آن شده بود. با اینکه مشکلات امروز با گذشته متفاوت‌اند، اما همچنان تولید این پارچه کاری دشوار و پرهزینه باقی مانده است.
پارچه لینن چگونه تولید می‌شود؟
ماده اولیه پارچه لینن، الیاف سلولزی موجود در ساقه گیاه کتان است. مانند بسیاری از گیاهان مشابه، ساقه کتان از دو بخش تشکیل شده است: یک بخش چوبی و سخت درونی و یک بخش بیرونی رشته‌ای و فیبردار.
برای تولید لینن، ابتدا باید الیاف فیبردار بیرونی از بخش چوبی داخلی ساقه جدا شوند. در گذشته، این کار از طریق خیساندن ساقه‌های خام کتان انجام می‌شد، اما امروزه ممکن است از مواد شیمیایی برای این کار استفاده شود. البته پیش از ریسیدن الیاف به نخ، مواد شیمیایی شسته می‌شوند، ولی ممکن است باقی‌مانده‌ای از مواد سمی روی الیاف باقی بماند.
۱. کاشت
گیاه کتان حدود ۱۰۰ روز پس از کاشت، آماده برداشت می‌شود. چون این گیاه نسبت به گرما حساس است، باید در فصل‌های خنک سال کاشته شود تا محصول از بین نرود.
۲. رشد
امروزه کاشت بذر کتان معمولاً با ماشین‌آلات انجام می‌شود. چون گیاه کتان توانایی مقابله با رشد علف‌های هرز را ندارد، برای جلوگیری از کاهش محصول، از علف‌کش‌ها و شخم‌زنی استفاده می‌شود.
۳. برداشت
زمانی که ساقه‌های کتان زرد و دانه‌های آن قهوه‌ای شوند، گیاه آماده برداشت است. اگرچه امکان برداشت دستی وجود دارد، اما معمولاً از ماشین برای این کار استفاده می‌شود.
۴. جداسازی الیاف
پس از برداشت، ساقه‌های کتان از طریق دستگاه‌هایی که برگ‌ها و دانه‌ها را جدا می‌کنند، پردازش می‌شوند. سپس تولیدکنندگان بخش فیبردار بیرونی ساقه را از مغز چوبی آن جدا می‌کنند. این فرآیند «رتینگ» (retting) نام دارد و اگر به‌درستی انجام نشود، ممکن است به الیاف حساس و ظریف پارچه آسیب بزند.
۵. خرد کردن
در این مرحله، ساقه‌های تجزیه‌شده خرد می‌شوند تا الیاف غیرقابل‌استفاده از الیاف قابل استفاده جدا شود. برای این کار، ساقه‌ها از میان غلتک‌هایی عبور داده می‌شوند که آن‌ها را می‌کوبند، سپس پره‌های چرخان، الیاف بیرونی را جدا می‌کنند.
۶. شانه‌زنی
در این مرحله، الیاف داخلی که از دیگر الیاف جدا شده‌اند، به رشته‌های نازک شانه می‌شوند. پس از شانه‌زنی، الیاف آماده ریسیدن هستند.
۷. ریسیدن
در گذشته، نخ‌ریسی الیاف کتان با چرخ دستی انجام می‌شد، اما امروزه این فرآیند با ماشین‌آلات صنعتی انجام می‌شود. الیاف شانه‌شده کوتاه، توسط دستگاه‌هایی به نام «گسترنده» به یکدیگر متصل می‌شوند و رشته‌هایی به‌نام «رووینگ» ایجاد می‌کنند که آماده ریسیدن هستند.
۸. قرقره‌پیچی
نخ‌های ریسیده‌شده بر روی قرقره‌ها پیچیده می‌شوند. برای جلوگیری از پاره شدن نخ لینن، این مرحله باید در شرایط مرطوب انجام شود و نخ ریسیده‌شده از داخل حمام آب گرم عبور داده می‌شود تا انسجام بیشتری پیدا کند.
۹. خشک کردن
در نهایت، نخ‌های لینن خشک می‌شوند و روی قرقره‌ها پیچیده می‌شوند. این نخ‌ها سپس آماده رنگ‌آمیزی، پرداخت نهایی و تبدیل شدن به لباس، محصولات خانگی یا دیگر منسوجات هستند.
پارچه لینن چگونه استفاده می‌شود؟
